W opublikowanym 21 kwietnia 2020 r. rankingu wolności prasy Reporterów bez Granic, nasz kraj zajął 62 miejsce. W stosunku do 2019 r. spadliśmy o trzy pozycje. Jednak patrząc jeszcze dalej – 5 lat wstecz, okazuje się, że w 2015 r. byliśmy na… 18 miejscu! Jak widać w rankingu wolności słowa z roku na rok jesteśmy coraz niżej. Jak wskazują Reporterzy bez Granic, do takiej sytuacji przyczyniają się nie tylko stronnicze przekazy w publicznych mediach. Dodatkowo mają na to wpływ działania rządu, który „dąży do podporządkowania sądownictwa czy nadużywanie przepisów karnych o zniesławieniu, które wpływają na wolność wypowiedzi niezależnych mediów”. Do tego dochodzi kwestia podstawowa – czy za niezależne można uznać media, które należą do jednej wielkiej grupy mediowej i jeszcze z obcym kapitałem?
Trudno oceniać, która telewizja czy gazeta jest rzetelna i obiektywna, ponieważ tak naprawdę każdy czytelnik dobiera media do swoich preferencji. Jak pisał Tadeusz Żuczkowski w książce „Nieszpór”:
„Media to kelnerzy przynoszący codziennie milionom ludzi ich ulubione papu. Chcesz krwi, masz wypadki samochodowe, morderstwa, wojny (…) Pragniesz świętości, otrzymasz egzaltowaną religijność. Sklejasz modele wiatraków, znajdziesz odpowiedni dwutygodnik czy miesięcznik. Krytykujesz rząd, nie ma sprawy. Jesteś za rządem, też jest właściwa gazeta. Chcesz coś koniecznie zobaczyć, drobiazg. Pragniesz czegoś nie dostrzegać, media uczynią cię ślepym”.
Kapitał zagraniczny w polskich mediach
Zapewne wiesz, że większość głównych mediów w Polsce jest w rękach prywatnych, najczęściej zagranicznych firm. Jednak nie każdy zdaje sobie sprawę, że zazwyczaj w ramach jednej grupy działają różne rodzaje mediów. Dajmy na to: stacja radiowa, TV, kilka portali, magazynów i gazet są w rękach jednej firmy. Już sam fakt tego rodzi obawy o obiektywizm danych tytułów, bo może się tu pojawić konflikt w postaci zależności finansowej mediów od ich właścicieli.
Dużo się mówi o uzależnieniu dzisiejszych mediów od powiązań politycznych i finansowych, a także zwraca uwagę na „polskość” danego medium. Dlatego postanowiłam sprawdzić najpopularniejsze media w Polsce: stacje TV, radiowe, portale internetowe, dzienniki, tygodniki i miesięczniki, pod względem pochodzenia kapitału, dzięki któremu funkcjonują. Obiektywności mediów nie oceniam.
Chcesz dowiedzieć się, jak wygląda zależność mediów w Polsce? Zapraszam do lektury.
Telewizja – wielka czwórka
W Polsce mamy trzy główne stacje telewizyjne, które mają większość rynku w Polsce: Telewizja Polska, TVN, Polsat. Jeśli chodzi o popularność danych stacji, to według danych Nielsen Audience Measurement w 2019 r. Polacy najchętniej oglądali:
- Polsat
- TVP1
- TVN
- TVP2
- TVN24
- TV4
- TVP INFO
- TV PULS
- TVN7
- TTV
Przy czym znacząco od pozostałych odbiega pierwsza czwórka, która ma największy udział w rynku. Przyjrzyjmy się teraz zatem, do kogo należą media z pierwszej 20 najchętniej oglądanych stacji w 2019 r.
Wśród najpopularniejszych stacji mamy głównie do czynienia z przewagą kapitału polskiego nad amerykańskim. Jednak biorąc pod uwagę wszystkie stacje telewizyjne dostępne w Polsce podział ten nie jest tak klarowny. Według raportu z konferencji CMWP SDP pt. „Własność mediów w Polsce. Prasa, radio, telewizja ogólnopolska” z 2018 r., rynek telewizyjny w Polsce to mniej więcej 30% – firmy polskie i 70% – nadawcy zagraniczni.
Stacje radiowe
W przypadku rozgłośni radiowych sytuacja jest trochę lepsza. W najpopularniejszych radiostacjach w Polsce, jeśli chodzi o udział w czasie słuchania audycji, nieznacznie przeważają nadawcy z kapitałem zagranicznym – ok. 51% udziału w rynku. Jak wynika z Radio Track Kantar Polska, liderem słuchalności w 2019 r. było radio RMF FM, Radio Zet i Eska.
TOP 20 najczęściej słuchanych radiostacji w 2019 roku:
- RMF FM
- Radio ZET
- Eska
- Jedynka PR
- Dwójka PR
- Audytorium 17 (regionalne rozgłośnie PR)
- RMF MAX
- VOX FM
- Złote Przeboje
- Plus
- TOK FM
- Antyradio
- WAWA
- Radio Maryja
- RMF Classic
- Meloradio
- Pogoda
- PR24
- Rock Radio
- Dwójka PR
A do kogo należą najczęściej słuchane stacje radiowe w naszym kraju? Wśród tych najpopularniejszych znajdują się stacje z kapitałem zagranicznym – niemieckim i czeskim, a także polskim. W przypadku Radia Zet, Meloradia, Radia Plus, Antyradia i Chilizet większościowym udziałowcem (60% udziałów) jest spółka SFS Ventures. Jednak 40% udziałów ma tu także Agora SA. Dodatkowo, spółka ta ogłosiła zamiar skorzystania z opcji odkupienia 60% udziałów od SFS Ventures, jednak UOKiK zablokował jej działania, nie wydając zgody na przejęcie Eurozetu.
Portale internetowe
W przypadku tej kategorii przyjęłam podział na media ogólnopolskie i regionalne.
- portale ogólnopolskie
Jak wynika z badania Gemius/PBI, przeprowadzonych w styczniu 2020 wśród portali ogólnopolskich najczęściej wiadomości czytamy na WP, Onecie oraz stronach Radia ZET i TVN24. Na trzy pierwsze miejsca – dwa zajmują serwisy z finansowaniem zagranicznym: niemiecko-szwajcarskim i czeskim. Łącznie w pierwszej 10 znajdują się cztery serwisy z obcym kapitałem, które miały łącznie blisko 29,4 mln odwiedzających. Podczas gdy pozostałe sześć serwisów z polskim kapitałem zgromadziło razem 37,2 mln użytkowników.
Oto Top 10 ogólnopolskich portali informacyjnych:
- Wp.pl
- Onet.pl
- Radiozet.pl
- Tvn24.pl
- Gazeta.pl
- Fakt.pl
- Natemat.pl
- Wyborcza.pl
- Se.pl
- Interia.pl
- Portale regionalne
Gemius/PBI, przeprowadził także badania mediów lokalnych. Okazało się, że w grudniu 2019 r. i styczniu 2020 r. najczęściej czytaliśmy informacje zamieszczane na portalach horyzontalnych. To takie serwisy, które poruszają różną tematykę, nie tylko lokalną, np. Naszemiasto.pl czy Wyborcza.pl.
Top 10 najpopularniejszych portali regionalnych
- Naszemiasto.pl
- Wyborcza.pl
- Pomorska.pl
- Se.pl – informacje regionalne
- Onet.pl – informacje regionalne
- Gazetakrakowska.pl
- Dziennikzachodni.pl
- Gazetawrocławska.pl
- Trojmiasto.pl
- Głoswielkopolski.pl
W czyich zatem rękach są najchętniej czytane portale lokalne? W przypadku najpopularniejszych serwisów przeważają te z kapitałem zagranicznym – zwłaszcza niemieckim. Mowa o grupie Polska Press, która jest liderem na rynku mediów regionalnych i lokalnych. W portfolio spółki są m.in. 23 regionalne serwisy informacyjne, a także portal społeczności lokalnych naszemiasto.pl.
Prasa
Ze względu na złożoność rynku prasy podzieliłam go na gazety, tygodniki i magazyny.
Tutaj też nie będzie niespodzianki. Większość rynku wydawniczego to zagraniczni wydawcy. Polski kapitał przeważa w dziennikach i tygodnikach. Z kolei w większości magazynów kolorowych, specjalistycznych, a także prasie dla dzieci i młodzieży mamy do czynienia z kapitałem zagranicznym.
- Dzienniki ogólnopolskie
W 2019 r. liderem średniej sprzedaży ogółem w tej kategorii był „Fakt”. Drugie miejsce na podium zajął „Super Express”, a trzecie – „Gazeta Wyborcza”.
Jak plasowała się reszta zestawienia?
- Fakt
- Super Express
- Gazeta Wyborcza
- Rzeczpospolita
- Dziennik Gazeta Prawna
- Przegląd Sportowy
- Gazeta Polska Codziennie
- Puls Biznesu
- Parkiet Gazeta Giełdy
Kto zatem stoi za tymi tytułami? W przypadku dzienników w większości są one w polskich rękach (6). Tylko trzy tytuły należą do zagranicznych spółek. Jednak gdy przyjrzymy się, ile wyniosła średnia sprzedaż ogółem w 2019 r. powyższych tytułów to okaże się, że liczba tytułów niekoniecznie przekłada się na większe dotarcie do czytelników. W 2019 r. średnia sprzedaż trzech tytułów zagranicznych wydawców wyniosła blisko 246 tys., natomiast tytułów z polskim kapitałem 293 tys.
- Tygodniki
Z danych Związku Kontroli Dystrybucji Prasy wynika, że wśród tygodników w 2019 r. najczęściej sięgaliśmy po Angorę, Gościa Niedzielnego i Politykę. W TOP10 praktycznie każdy tytuł ma polski kapitał – wyjątek stanowi tylko Newsweek Polska.
- Tygodnik Angora
- Gość Niedzielny
- Polityka
- Newsweek Polska
- Sieci
- Tygodnik do Rzeczy
- Tygodnik Powszechny
- Gazeta Polska
- Przegląd
- Wprost – 30 marca 2020 r. zakończono wydawanie tygodnika
- Miesięczniki
Kolorowe magazyny i prasa specjalistyczna to publikacje zdominowane przez zagraniczne wydawnictwa. Prym wiedzie tu Bauer Media, który w swoim portfolio ma 66 czasopism. Wydawane przez tę grupę magazyny są wśród najchętniej kupowanych przez Polaków.
W TOP 20 najczęściej kupowanych w 2019 r. miesięczników, znalazły się:
- Kobieta i Życie
- Poradnik 50+
- Dobre Rady
- Świat Kobiety
- Poradnik domowy
- Twój Styl
- Claudia
- Retro
- Zwierciadło
- Działkowiec
- Cała Ty
- Przyślij Przepis Wydanie Specjalne
- Przyślij Przepis
- Olivia
- Avanti (wydawany do kwietnia 2020 r.)
- Wysokie Obcasy Extra
- Świat Wiedzy
- Przepisy Czytelników
- Takie jest Życie
- Przepis na Zdrowie
Media narodowe, czyli…
Kilka lat temu rozgorzała dyskusja na temat polskości mediów. Zaczęto podkreślać, które media są bardziej polskie i działają na rzecz naszego narodu. Tak powstały media określające się jako narodowe. Do tej grupy możemy zaliczyć wydawnictwo Fratria, które jest właścicielem tygodnika „Sieci”, a także portali wPolsce.pl, wPolityce.pl, wGospodarce.pl itp. Dodatkowo możemy tu zaliczyć także „Gazetę Polską” i portal niezależna.pl. Oprócz tego w przestrzeni publicznej funkcjonuje wiele mniejszych serwisów, które w swoich założeniach mają konsolidować środowisko patriotyczne. Należą do nich m.in. portal medianarodowe.com, Dziennik Narodowy, Polityka Narodowa, wMeritum.pl czy prawapolityka.pl.
Media niezależne?
Właściciele mediów w Polsce to w głównej mierze spółki z zagranicznym kapitałem – zazwyczaj niemieckim. Choć może nie widać tego tak bardzo w przypadku gazet, tygodników czy rozgłośni radiowych, to jednak biorąc pod uwagę skalę dotarcia, a także w przypadku prasy – liczbę wydań, media z zagranicznym kapitałem górują nad tymi z rodzimym finansowaniem. Zależność poszczególnych mediów od ich właścicieli,a także przynależności do grupy wydawniczej, to tak naprawdę jeden z elementów, który należy brać przy ocenianiu obiektywności i niezależności mediów. W dzisiejszych czasach tak naprawdę ciężko znaleźć w pełni niezależne media, ponieważ zawsze w jakimś stopniu będą podporządkowane, czy to władzy lokalnej, polityce, czy też reklamodawcom, dzięki współpracy z którymi mogą istnieć i funkcjonować.