Karty płatnicze – czym są i jak z nich korzystać

Karty płatnicze to bardzo wygodne i przydatne narzędzia do regulowania płatności. Możemy nimi płacić za zakupy stacjonarne i online, w małych miastach i wielkich metropoliach, w Polsce i za granicą, możemy też wypłacać za ich pomocą pieniądze z bankomatu. Magia? Nie, technologia zamknięta w kawałku plastiku.

Poniżej znajdziesz najważniejsze informacje dotyczące kart płatniczych! Czym tak naprawdę są? Jak działają? Dlaczego są z plastiku? Jakie są rodzaje kart płatniczych, a jakie funkcje? I co najważniejsze: czy korzystanie z nich jest bezpieczne?

Krótka historia karty płatniczej

Koncepcja karty płatniczej narodziła się jeszcze przed pierwszą wojną światową, w 1900 r. Przełom nastąpił jednak dopiero 14 lat później, w 1914 r., kiedy Western Union wpadło na pomysł, by najbogatszym Amerykanom wydać metalowe karty, którymi mogliby płacić za usługi firmy.

Rozwój ten przerwała jednak wojna, a do pomysłu powrócono dopiero w 1949 r. Wszystko za sprawą niejakiego Frank McNamara, który zapomniał wziąć pieniędzy do restauracji i pomyślał, że dobrze by było stworzyć karty płatnicze, którymi ich właściciele mogliby płacić wszędzie. I tak się zaczęła, nowa, karciana era.

W 1950 roku powstała pierwsza, działająca współcześnie organizacja płatnicza – Diners Club, osiem lat później, w 1958 r., wkroczył American Express, który wypuścił na rynek pierwsze plastikowe karty. W Polsce technologia płatności bezgotówkowych pojawiła się trochę później, w latach 60., za sprawą Diners Club.

Niestety, karty nie były wydawane Polakom, a jedynie akceptowane w 500 punktach, m.in. w Peweksach, Balatonie czy Cepelii. Mogli więc nimi płacić tylko cudzoziemcy.

Przełom przyszedł w latach 80. – Bank Pekao SA wydał wtedy pierwsze karty i postawił pierwszy bankomat. W 1990 roku ze struktur Orbisu wydzielono spółkę Polcard – zajmowała się ona akceptacją kart płatniczych. Rok później, w 1991 r., na rynek wkroczyła Visa – pierwszą kartę tej najbardziej popularnej po dziś dzień organizacji wydał Bank Inicjatyw Gospodarczych.

Co to jest karta płatnicza?

Karta płatnicza to po prostu narzędzie płatnicze wydawane przez różne instytucje, najczęściej banki, ale nie tylko. Tak jak wskazuje już sama jej nazwa, możemy nią płacić za towary i usługi, a także wypłacać pieniądze z bankomatów czy pobierać je podczas dokonywania zakupów w ramach usługi cashback.

Regulowanie płatności kartą odbywa się bezgotówkowo. Co to oznacza? Kiedy chcemy za coś zapłacić, po prostu wkładamy lub przykładamy kartę do terminala płatniczego, podajemy kod PIN (powyżej 50 zł), zatwierdzamy płatność i tyle!

Przez wielu z nas karta płatnicza nazywana jest potocznie plastikiem – wszystko za sprawą materiału, z którego jest wykonywana. I choć materiał nie jest ekologiczny, to zatwierdzony przez ISO, czyli Międzynarodową Organizację Normalizacyjną, działającą od 1946 roku w Londynie, zresztą nie tylko to!

Norma ISO/ICE 7810, określona w 1985 r., dokładnie charakteryzuje fizyczne właściwości karty:

• wymiar karty płatniczej, czyli jej szerokość – 85,6 mm, wysokość – 53,98 mm, grubość – 0,76 mm (jest to tzw. format ID-1), krawędzie – zaokrąglone o promieniu 3,18 mm;
• budowę karty (o tym jak jest zbudowana karta piszę poniżej);
• tworzywo karty,
• ogólną charakterystykę karty, czyli to, że musi być ona odporna na zgniatanie, wypaczanie, chemikalia, toksyny, wilgoć, temperaturę czy promienie świetlne itd.

Norma ISO jasno określa też metody zapisu danych na pasku magnetycznym lub na wbudowanym w kartę mikroprocesorze (chipie), techniki zapisu, czyli wytłaczania znaków na kartach, a także – o czym poniżej – jej układ graficzny!

Jak jest zbudowana karta płatnicza? 

Jeśli masz w swoim portfelu więcej niż jedną kartę płatniczą, to zrób prosty eksperyment: porównaj swoje karty. Dlaczego? Budowę karty płatniczej również szczegółowo reguluje norma ISO. W efekcie wszystkie karty na świecie mają taki sam układ. Każda z nich ma awers (przód) i rewers (tył).

Na awersie karty płatniczej w ściśle określonych miejscach muszą się znaleźć:

• nazwa banku – czyli logo instytucji, która wydała daną kartę,
• chip – czyli inteligentny układ elektroniczny, na którym są zapisane informacje o danej karcie,
• numer karty – czyli najważniejsza część karty, identyfikuje on konto u wystawcy karty, trzeba go podać, by dokonać np. płatności online. Zwykle składa się z 16 cyfr, choć są też karty z 14-lub 19-cyfrowymi numerami. Musisz pamiętać o tym, że numer karty nie jest taki sam jak numer Twojego konta.

• imię i nazwisko właściciela karty – czyli imię i nazwisko osoby upoważnionej do korzystania z niej,
• data ważności – czyli data mówiąca o tym, do kiedy możesz korzystać z danej karty, z reguły na kilka dni przed wygaśnięciem ważności obecnej karty banki przesyłają ich użytkownikom nowe plastiki,
• logo organizacji płatniczej – czyli logo organizacji płatniczej, która obsługuje płatności daną kartą, w Polsce z reguły to Visa lub MasterCard. Informacja o tym, kto jest wystawcą danej karty jest szczególnie ważna przy dokonywaniu płatności online i płatnościach za granicą – nie wszędzie są akceptowane karty wszystkich organizacji płatniczych,
• płatności zbliżeniowe – wbudowany układ elektroniczny, który umożliwia wykonywanie płatności bezstykowych.

Na rewersie karty płatniczej w ściśle określonych miejscach muszą się znaleźć:

• pasek magnetyczny – czarny pasek zawierający informacje o Tobie i Twojej karcie, m.in. numer karty, datę wygaśnięcia i inne szczegóły, informacje na nim zapisane są odczytywane przez czytniki kart, podczas przesuwania kart w terminalach płatniczych,
• hologram – obszar podobny do lustra, przedstawiający trójwymiarowy obraz, który wydaje się poruszać wraz ze zmianą kąta patrzenia. Pełni on funkcję zabezpieczającą, tzn. pozwala zweryfikować sprzedawcy, czy karta nie jest fałszywa,
• dane banku – dane kontaktowe banku, który wydał dany plastik. Kiedy będziesz chciał zadzwonić do banku i skorzystasz z informacji zawartych na odwrocie karty, będziesz miał pewność, że nie dodzwoniłeś się do oszustów,
• miejsce na podpis – czyli miejsce, w którym powinieneś się podpisać imieniem i nazwiskiem, zanim zaczniesz korzystać z karty. Podpisy są wymagane przez wydawców kart, a sprzedawcy powinni je sprawdzać – robią to rzadko, ale mają prawo odmówić przyjęcia płatności kartą, która nie jest podpisana,
• kod CVC – kod autoryzacyjny karty, nazywany też kodem bezpieczeństwa. To rozwiązanie, które ma zapobiegać posługiwaniu się skradzionymi numerami kart w przypadku transakcji card not present – czyli takich, kiedy nie okazuje się karty sprzedawcy, więc nie jest on w stanie stwierdzić, czy jest się jej faktycznym posiadaczem. Jeśli kupujesz coś online, czyli bez okazywania karty, wpisujesz swoje imię i nazwisko, numer karty, datę ważności i kod CVC – jeśli podajesz poprawny, to jest to niejako potwierdzeniem, że masz ją fizycznie.

Jakie są rodzaje karty płatniczej?

Klasyfikacji kart płatniczych jest kilka, z racji tego, że możemy je podzielić ze względu na kilka czynników. Jakich? Z uwagi na między innymi sposób rozliczania płatności, budowę karty, zamożność klientów, jej użytkowników czy organizację płatniczą, która ją wydała.

1. Rodzaje kart płatniczy ze względu na sposób rozliczania płatności:
   • karta debetowa – karta wydana do konta osobistego. Płatności nią wykonywane są natychmiast księgowane na naszych kontach – stąd też jest nazwa, od ang. słowa debit, które oznacza po prostu „natychmiastowe obciążenie konta”. W teorii kwota transakcji nie może przekraczać środków zgromadzonych na Twoim rachunku, w praktyce jednak w ramach kont osobistych banki często przyznają debety (od 500 do 1 000 zł) i umożliwiają uruchomienie kredytu odnawialnego w koncie.
   • karta kredytowa – karta, którą płatności dokonujesz w ramach limitu kredytowego przyznanego przez bank. Oznacza to, że de facto kupujesz na kredyt, a za wszystko płacisz z opóźnieniem. O wysokości limitu na karcie decydują Twoje zarobki, inne zobowiązania kredytowe i limity na innych kartach.
   • karta przedpłacona – kartą, która trzeba doładować zanim się nią zapłaci, można ją porównać do elektronicznej portmonetki. Nie jest ona powiązana z żadnym kontem osobistym, a często też nie jest powiązana z konkretną osobą – jest po prostu wydawana na okaziciela, dlatego często jest wykorzystywana jako karta podarunkowa lub podróżna.
   • karta charge/ obciążeniowa – karta, którą płaci się z odroczonym terminem płatności, to taka hybryda karty kredytowej i debetowej. Podobnie jak w przypadku karty kredytowej bank przyznaje w jej ramach limit płatności, ale podobnie jak w przypadku karty debetowej jest ona powiązana z kontem osobistym. Spłatę karty reguluje sam bank, pobierając w ustalonym terminie całą kwotę.
2. Rodzaje kart płatniczych ze względu na budowę kart:
   • karta wypukła – karta, na której wszystkie informacje są po prostu wytłoczone. Z reguły mają też pasek magnetyczny lub chip. Można nią dokonać płatności bez korzystania z urządzeń elektronicznych, np. płacąc za zakupy online.
   • karta magnetyczna – karta, która zawiera pasek magnetyczny. Zapisane są na nim na dwóch lub trzech ścieżkach informacje, które pozwalają dokonać nią transakcji. W takich kartach nie stosuje się numeru PIN.
   • karta chipowa – karta, na której wszystkie informacje są zapisane w specjalnym układzie elektronicznym, tzw. chipie. Rozwiązanie to opracowała organizacja EMV, która zrzesza największe organizacje płatnicze, m.in. MasterCard i Visę. Informacje zapisane w ramach standardu EMV są dużo bezpieczniejsze od tych zapisanych na pasku magnetycznym.
   • karta hybrydowa – karta, która jest połączeniem karty magnetycznej i chipowej. Wszystkie informacje są na niej zapisane zarówno na pasku magnetycznym, jak i w chipie.
   • karta zbliżeniowa – karta, która umożliwia wykonywanie transakcji bezstykowych/ zbliżeniowych. Wszystko jest możliwe za sprawą wbudowanej w układ elektroniczny antenki pozwalającej na transakcje bezstykowe. Do 50 zł możemy płacić bezstykowo bez podawania kodu PIN. Na rynku są obecnie dwa systemy zbliżeniowe Visa payWave i MasterCard PayPass. Dzięki tym technologiom płacić za zakupy możemy nie tylko kartą, lecz także zegarkiem (GarminPay), breloczkiem czy telefonem (Google Pay, Apple Pay).
   • karta wirtualna – karta, która jest taka naprawdę zarejestrowanym w systemie numerem, bez fizycznego odpowiednika w postaci kawałka plastiku. Służy tylko do płatności online, czyli takich, które nie wymagają okazania karty (ang. card not present). Nie można nią ani płacić w punktach usługowo-handlowych, ani wypłacać pieniędzy z bankomatu.
3. Rodzaje kart płatniczych ze względu na zamożność klientów
   • karta klasyczna/ karta classic – zwykła karta płatnicza, pozwalająca na płacenie w POS i wypłacanie pieniędzy, z reguły nie ma żadnych dodatkowych funkcjonalności.
   • karta srebrna/ karta silver – karta płatnicza dla klientów o trochę wyższych zarobkach, oprócz zwykłych funkcjonalności, często jest wzbogacona o ubezpieczenie dla jej posiadacza.
   • karta złota/ karta gold – karta płatnicza dla klientów o wysokich zarobkach, oprócz zwykłych funkcjonalności, jest wzbogacona o ubezpieczenie dla posiadacza i jego najbliższych i daje cały wachlarz zniżek u partnerów wystawcy karty i co najważniejsze – jest powszechnie akceptowana, zarówno w Polsce, jak i za granicą.
   • karta platynowa/ karta platinum – karta płatnicza dla klientów o bardzo wysokich zarobkach, oprócz zwykłych funkcjonalności jest wzbogacona o bogaty pakiet ubezpieczeniowy wraz z assistance, jest w 100 proc. akceptowana na całym świecie, a bank w jej ramach oferuje dodatkowe usługi, np. obsługę concierge.
   • karta ekskluzywna – karta płatnicza dla klientów VIP oferuje najbogatszy pakiet ubezpieczeń i najszerszy zakres usług dodatkowych, często wykonana nie z plastiku, lecz np. ze złota lub tytanu, np. Visa Infinite, World Signia, Diners Club Carte Blanche, American Express Centurion Card.
4. Rodzaje kart płatniczych ze względu na jej użytkowników:
   • karty dla klientów indywidualnych – karta, która jest przypisana do konta osobistego, mogą z niej korzystać zarówno osoby fizyczne, jak i przedsiębiorcy.
   • karty dla klientów firmowych/ instytucjonalnych – karta, która jest przypisana do kont firm i instytucji. Mogą o nią wnioskować tylko osoby prowadzące działalność. Często na awersie karty firmowej można znaleźć napis Business, a poniżej imienia i nazwiska użytkownika pojawić się może również nazwa firmy.
   • karty na okaziciela – karta, na której nie widnieje imię i nazwisko jej właściciela, może być zatem użytkowana przez kilka osób, w ten sposób działają niektóre karty przedpłacone.
5. Rodzaje kart płatniczych ze względu na organizację płatniczą:
   • karta Visa – karta wydana przez Visę, największą i najbardziej znaną organizację płatniczą na świecie.
   • karta MasterCard – karta wydana przez MasterCard, największego konkurenta Visy, mniej popularna w Polsce, ale za to bardziej innowacyjna.
   • karta American Express – karta wydana przez American Express, mało popularną w Polsce organizację płatniczą, choć bardzo znaną i cenioną na świecie, a przede wszystkim zaliczaną do grona prestiżowych.
   • karta Diners Club – karta wydana przez Diners Club, mało popularną w Polsce organizację płatniczą, choć bardzo znaną i cenioną na świecie, a przede wszystkim zaliczaną do grona prestiżowych. Mało kto jeszcze pamięta, ale to właśnie Diners Club International był pierwszą organizacją płatniczą, której karty włączono do sieci akceptacji w Polsce. Miało to miejsce w 1967 r.

Czy używanie kart płatniczych jest bezpieczne?

Płacenie kartą, czy to stacjonarnie, czy online, to po prostu wygoda. Z chipem, kodem PIN i kodem CVC są naprawdę bezpieczne. Najsłabszym ogniwem w tym wszystkim jesteśmy, niestety, my, użytkownicy. Dlaczego? Bo niedostatecznie chronimy wrażliwe dane karty, takie jak numer PIN, numer karty, data jej ważności oraz kod CVV2 lub CVC2.

Zagrożenie pojawia się naprawdę w momencie ich zgubienia lub kradzieży. Dlatego trzeba je po prostu szybko zastrzegać! Jeśli zastrzeżesz kartę chwilę po kradzieży, to jest duża szansa, że z Twojego konta nie zniknie ani złotówka, jeśli zrobisz to później – to maksymalnie 150 euro, taki przywilej daje nam prawo, które mówi jasno, że za nieuprawnione transakcje powyżej tej kwoty odpowiada bank. Jak widzicie bezpieczeństwo naszych kart zależy tak naprawdę od nas!

Chrońmy zatem wrażliwe dane naszych kart płatniczych i jak najszybciej to możliwe informujmy banki o ich kradzieży, a przede wszystkim cieszmy się z funkcjonalności, które nam oferują!