Instrumenty finansowe i ich rodzaje – klasyfikacja instrumentów i rynków

Instrumenty finansowe są mocno zróżnicowane. Polskie prawo określa je w dwóch dokumentach: Ustawie o rachunkowości i Ustawie o obrocie instrumentami finansowymi. Do najpopularniejszych instrumentów finansowych zaliczyć można papiery wartościowe (akcje), dłużne papiery wartościowe (obligacje), prawa poboru, warranty czy też zbywalne certyfikaty inwestycyjne o innym charakterze.

Instrumenty finansowe z perspektywy rachunkowości. Rodzaje, klasyfikacja i popularność

Co to są instrumenty finansowe? Zgodnie z polską Ustawą o rachunkowości instrumentami finansowymi są wszystkie kontrakty, które wywołują powstanie aktywów finansowych u jednej strony i zobowiązania finansowego lub instrumentów kapitałowych u drugiej strony kontraktu. Instrumenty mają charakter warunkowy, co oznacza, że zawarcie kontraktu zawsze musi mieć swoją konsekwencję – wykonanie praw lub zobowiązań ma charakter obligatoryjny.

Instrumenty finansowe nieodłącznie związane są z pojęciem rynku oraz gospodarki rynkowej. Pod tym względem dostrzegalna jest znaczna profesjonalizacja rynków finansowych, a jednocześnie wypieranie indywidualnych uczestników przez „profesjonalnych” graczy (np. funduszy inwestycyjnych, funduszy hedgingowych, konsorcjów kapitałowych). Świadczą o tym statystyki dotyczące uczestnictwa obywateli państw Unii Europejskiej na rynkach finansowych – np. poprzez zakup akcji lub obligacji. Dostrzega się, że coraz mniej osób, które nie są zawodowo związane z rynkami finansowymi, posiada instrumenty finansowe.

Instrumenty finansowe z perspektywy kapitałowej – klasyfikacja

Zauważalna jest różnica pomiędzy pojęciem instrumentu kapitałowego w Ustawie o rachunkowości, a sprecyzowanym jego znaczeniem wynikającym z Ustawy o obrocie instrumentami finansowymi. Ta ostatnia ustawa dokonuje następującej klasyfikacji, wyróżniając takie rodzaje instrumentów finansowych:

• instrumenty rynku pieniężnego,
• kontrakty terminowe (futures), kontrakty forward, swapy akcyjne, swapy na stopy procentowe, swapy walutowe, swapy indeksowe,
• tytuły uczestnictwa w instytucjach zbiorowego inwestowania,
• opcje kupna lub sprzedaży instrumentów finansowych (call, put), opcje na stopy procentowe, opcje walutowe, opcje na indeksy giełdowe,
• prawa majątkowe o cenie uzależnionej od wartości rzeczy, których dotyczą,
• inne instrumenty finansowe.

Co więcej, instrumenty finansowe można także podzielić ze względu na ich złożoność i kryterium genetyczne (określające to, w jaki sposób powstały). Na tej płaszczyźnie można wskazać instrumenty finansowe:

• pierwotne,
• pochodne (zwane derywatami),
• złożone.

Instrumenty pierwotne charakteryzuje fakt, że ich wartość nabywcza jest znana, choć zmienia się w czasie. Podobnie, jak wszystkie inne rodzaje instrumentów, mogą występować w formie pieniężnej lub niepieniężnej. Przykładami mogą być akcje, obligacje korporacyjne, obligacje skarbowe.

Pochodne instrumenty finansowe z kolei mają wartość, która uzależniona jest od wartości instrumentu bazowego, na którym są oparte. Przykładowo, giełdowe kontrakty typu futures na indeks WIG20 odzwierciedlają w sposób rynkowy wartość indeksu WIG20 (choć mogą zdarzać się anomalie wśród inwestorów), jednak kontrakt sam w sobie (FWIG20) nie jest samym indeksem – jest na nim oparty. Z tego powodu właśnie tego typu instrumenty określa się mianem „pochodnych”.

Jak zacząć grać na giełdzie? Sprawdź aktualne konta maklerskie i wybierz najlepszy rachunek do inwestowania.

Ostatni typ instrumentów finansowych, zgodnie z powyższą klasyfikacją, to instrumenty złożone. Występują one najrzadziej. Do tej grupy zalicza się takie instrumenty, które bazują jednocześnie na dwóch instrumentach pierwotnych lub jednym pierwotnym i jednym pochodnym.