Dotacje unijne w Polsce – które województwo najlepiej nimi dysponuje?

„Projekt współfinansowany przez Unię Europejską” – tysiące tablic z tym napisem bez trudu odnajdziemy w całym kraju. Stanęły nie tylko w największych miastach, ale także w wielu mniejszych miejscowości. Widać je nawet w malutkich wsiach oraz przydrożnych zajazdach. Są elementem zrewitalizowanych placów i wyremontowanych budynków, spoglądają na kierowców znad nowych odcinków dróg, a także witają pacjentów przy bramach szpitali.

Każda tablica to kropka nad i w trwającym nierzadko długie lata procesie planowania inwestycji oraz rozdzielania unijnych dopłat. Zarządy województw korzystają z pieniędzy przyznanych m.in. w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych, skupiających się wspieraniu lokalnych przedsięwzięć, zapewnieniu firmom i przedsiębiorstwom możliwości rozwoju, a przede wszystkim – poprawie jakości życia mieszkańców.

To właśnie te programy bierzemy dziś pod lupę. Które województwa zdążyły wykorzystać największą część pieniędzy? Ile inwestycji rozpoczęło się dzięki unijnym dotacjom? Co konkretnie udało się zrobić? Na te pytania odpowiadamy w naszym ogólnopolskim zestawieniu oraz analizie działań w poszczególnych regionach – linki do artykułów dla każdego z szesnastu województw znajdują się na końcu tekstu.

Regionalne Programy Operacyjne – jak działają?

Na lata 2014–2020 z budżetu polityki spójności do rozdysponowania w ramach programów krajowych i regionalnych otrzymaliśmy łącznie 82,5 mld euro. To najwięcej w historii naszego członkostwa w Unii Europejskiej. Około 40 proc. tej kwoty – nieco ponad 31 mld euro – trafiło do Regionalnych Programów Operacyjnych (RPO), w ramach których dla każdego z 16 województw wydzielono odrębną pulę:

• woj. dolnośląskie – 2,25 mld euro,
• woj. kujawsko-pomorskie – 1,9 mld euro,
• woj. lubelskie – 2,23 mld euro,
• woj. lubuskie – 907 mln euro,
• woj. łódzkie – 2,25 mld euro,
• woj. małopolskie – 2,87 mld euro,
• woj. mazowieckie – 2,08 mld euro,
• woj. opolskie – 945 mln euro,
• woj. podkarpackie – 2,1 mld euro,
• woj. podlaskie – 1,21 mld euro,
• woj. pomorskie – 1,86 mld euro,
• woj. śląskie – 3,47 mld euro,
• woj. świętokrzyskie – 1,36 mld euro,
• woj. warmińsko-mazurskie – 1,72 mld euro,
• woj. wielkopolskie – 2,45 mld euro,
• woj. zachodniopomorskie – 1,6 mld euro.

Województwa mogą rozdzielać środki w ramach dotacji, przeznaczając je między innymi na inwestycje publiczne, rozwój infrastruktury oraz transportu publicznego, wsparcie dla jednostek naukowych i kulturalnych, a także edukację i aktywizację dzieci, młodzieży, seniorów oraz osób z niepełnosprawnościami. Unijne dofinansowania trafiają także do firm, przedsiębiorstw, stowarzyszeń oraz fundacji. Lista celów jest oczywiście znacznie dłuższa. Dodatkowo każdy region określił swoje osie priorytetowe, którymi kieruje się przy gospodarowaniu unijnym wsparciem.

O wyborze inwestycji do dofinansowania samorządy decydują na dwa sposoby: w trybie konkursowym lub pozakonkursowym. W tym pierwszym wnioski przyjmowane są w ramach konkretnego naboru, a następnie oceniane przez komisję oraz ekspertów. W tym drugim, stosowanym w przypadku zadań strategicznych oraz instytucji publicznych, o dofinansowaniu decyduje bezpośrednio zarząd województwa, który jednoznacznie określa również, kto może się o nie starać.

Pomorskie liderem, kujawsko-pomorskie na szarym końcu

W całym kraju z ponad 31 mld euro przeznaczonych na dotacje w ramach RPO wykorzystano już ok. 66 proc. środków. Spośród 16 województw tylko 5 plasuje się powyżej średniej krajowej pod względem części rozdysponowanych pieniędzy: lubuskie, mazowieckie, opolskie, wielkopolskie, świętokrzyskie i pomorskie.

Najskuteczniej unijnymi funduszami gospodaruje do tej pory to ostatnie – na Pomorzu wykorzystano już 82 proc. środków. Najsłabiej unijne fundusze wykorzystują województwa kujawsko-pomorskie oraz warmińsko-mazurskie. W obydwu odsetek udzielonych dotacji nie przekroczył jeszcze 60 proc. całkowitej sumy dostępnych funduszy.  

Najwięcej pieniędzy powędrowało do beneficjentów przede wszystkim w tych regionach, dla których w budżecie na lata 2014–2020 rozpisano największe kwoty. Mowa tu o Śląsku (9,5 mld zł z dostępnych 15 mld), Małopolsce (niemal 8,5 mld z ponad 12 mld) oraz Wielkopolsce (ok. 7,5 mld z 10 mld). Wśród miast największe sumy dofinansowań trafiły do Poznania (2,7 mld zł) oraz Lublina (2,6 mld zł). Na drugim biegunie plasują się powiaty gołdapski (woj. warmińsko-mazurskie) i białobrzeski (woj. mazowieckie), które z łączną sumą dofinansowań nieprzekraczającą 10 mln zł są dziś najskromniej dotowanymi miejscami w całym kraju.

RPO 2014–2020 – na co trafią pieniądze?

W większości województw największe dofinansowania wsparły utworzenie funduszy dopłat i pożyczek dla lokalnych przedsiębiorców. Na ten cel przyznano też najwyższą pojedynczą dotację z RPO w skali kraju – 445 mln zł, które pozyskało woj. łódzkie na realizację swojej strategii wsparcia dla firm.

Unijne fundusze napędzają nie tylko przedsiębiorczość, lecz także transport. Za przykład mogą tu służyć Koleje Mazowieckie, które otrzymały ponad 224 mln zł na modernizację taboru i zakup nowych pociągów. Podobne inwestycje dzięki środkom z RPO zrealizują m.in. Koleje Dolnośląskie, Koleje Wielkopolskie czy Łódzka Kolej Aglomeracyjna. Oprócz pasażerów pociągów wygodniej pojadą również kierowcy. Ponad 200 mln zł na pojedyncze inwestycje związane z rozbudową dróg wojewódzkich pozyskały m.in. województwa lubelskie i warmińsko-mazurskie, a łączne dopłaty do inwestycji drogowych w Świętokrzyskiem zamknęły się w 884 mln zł.

Samorządy wykorzystały również wsparcie z UE, by rozpocząć proces rewitalizacji zdegradowanych obszarów w miastach i wsiach. To zadanie szczególnie ważne zwłaszcza dla Łodzi, która na remonty kamienic czy modernizację przestrzeni publicznej uzyskała z RPO ponad 450 mln zł.

Zdrowe środowisko, zdrowi mieszkańcy

Duży nacisk położono także na ochronę środowiska: inwestycje służące ograniczeniu zanieczyszczenia powietrza, rozwój komunikacji miejskiej czy termomodernizację budynków i zwiększenie efektywności instalacji cieplnych. W samej Wielkopolsce na wspieranie strategii niskoemisyjnych oraz rozwój mobilności miejskiej rozdysponowano niemal 770 mln zł, dzięki którym lokalne gminy mogły zainwestować w ekologiczne autobusy oraz usprawnienie transportu publicznego.

Warmińsko-mazurskie to z kolei jeden z krajowych liderów jeśli chodzi o inwestycje w fotowoltaikę: dzięki dotacjom w ramach RPO region wzbogacił się o 12 elektrowni słonecznych o łącznej mocy 14 MW, a wiele zakładów i spółdzielni mieszkaniowych zainstalowało kolektory na swoich budynkach. Czysta energia była też jednym z trzech najbardziej priorytetowych obszarów na Podkarpaciu, gdzie suma dopłat do ekologicznych inwestycji w przedsiębiorstwach, instytucjach publicznych oraz prywatnych domach zamknęła się w 825 mln zł.

Z ożywczej kroplówki unijnych dotacji skorzystają również szpitale. Nowoczesne Centrum Zdrowia Matki i Dziecka dzięki 69 mln zł z lubuskiego RPO wybuduje Szpital Uniwersytecki w Zielonej Górze, a największa pojedyncza dotacja w Małopolsce – 255 mln zł – umożliwi zakup niezbędnej aparatury nowemu Szpitalowi Uniwersyteckiemu w Krakowie. Nowy sprzęt kupił także uruchomiony wiosną ubiegłego roku Siedlecki Ośrodek Onkologii.

Zielona Góra w kosmosie i Muzeum Wódki

Wśród dofinansowanych projektów znajdziemy zarówno naprawdę odważne, jak i dość nietypowe przedsięwzięcia. Dzięki 82,5 mln z unijnych funduszy Politechnika Warszawska wybuduje największy w Europie living lab, czyli ultranowoczesne miasto w mieście, w którym pierwszymi testerami innowacyjnych rozwiązań będą sami mieszkańcy. Już dziś warszawiacy mogą za to „testować” eksponaty z Muzeum Polskiej Wódki, którego budowę sfinansowano m.in. dzięki dotacji z mazowieckiego RPO.

Kosmiczną stolicą Polski chce stać się Zielona Góra, która za trzy lata wybuduje Park Technologii Kosmicznych w Kisielinie. Środki z RPO mają pokryć 70 proc. kosztów inwestycji. Na tym międzygwiezdne przedsięwzięcia się nie kończą, bo dzięki 82 mln zł z UE kompleksowego remontu doczeka się najstarsze polskie planetarium w Chorzowie.

Z kolei na Pomorzu dotacje trafiły do… bocianów i nietoperzy, dla których w wojewódzkich rezerwatach powstaną nowe stanowiska lęgowe. Z pieniędzy skorzystają również rysie w ramach dofinansowanego programu reintrodukcji tych największych polskich kotów w pomorskich lasach.

Polska nie potrzebuje unijnych funduszy?

Choć listy dofinansowanych projektów mogą robić wrażenie, minister inwestycji i rozwoju Janusz Kwieciński twierdzi, że sporą część z nich udałoby się zrealizować również bez unijnego wsparcia, przynajmniej jeśli chodzi o sferę publiczną.

– Udział funduszy europejskich w finansowaniu zadań inwestycyjnych w naszym kraju znacząco się zmniejsza. Na początku, kiedy weszliśmy do Unii Europejskiej, on sięgał nawet 80 proc., jeszcze parę lat temu wynosił 50–60 proc. W tej chwili udział funduszy europejskich w inwestycjach publicznych wynosi już tylko około 30 proc. – mówił na konferencji we wrześniu ubiegłego roku.

Minister zwrócił również uwagę na problemy związane z realizacją inwestycji w ramach RPO, a także przyznawania dofinansowań. Podkreślał, że powszechnym problemem są przede wszystkim opóźnione konkursy, a także niewłaściwie przygotowane projekty, zwłaszcza te największe.

– Trzeba wiedzieć, że prawie połowa środków, które są wykorzystywane w regionach, pochodzi z Unii Europejskiej – mówił Kwieciński.

RPO w oczach Polaków

Jak efekty działania unijnych funduszy oceniają Polacy? W ogromnej większości – pozytywnie. Tak wynika z badania „Jak Unia Europejska inwestuje w Polsce – znajomość funduszy oraz korzyści i barier w ich pozyskiwaniu” przeprowadzonego na początku 2018 roku na zlecenie Komisji Europejskiej. Aż 80 proc. respondentów twierdzi, że unijne wsparcie przyniosło Polsce dobre inwestycje.

Negatywne skutki dofinansowań dostrzega niecałe 5 proc. badanych. Zwracają uwagę m.in. na uzależnienie naszego kraju od europejskiego budżetu, marnotrawienie pieniędzy na niepotrzebne inwestycje czy konieczność ich zwrotu w postaci wyższych składek unijnych w przyszłości.

Problemem są też zawiłe formalności. Wyraźnie widać to na przykładzie realizowanego przez województwa krajowego programu „Czyste powietrze”, w ramach którego mieszkańcy mogą się starać o dofinansowania na wymianę przestarzałych pieców. By uzyskać pieniądze (pochodzące m.in. z unijnego funduszu Infrastruktura i Środowisko), muszą jednak wypełnić liczący aż kilkanaście stron wniosek, a następnie wysłać go pocztą lub złożyć osobiście w siedzibie wojewódzkiego funduszu. Na decyzję trzeba czekać ponad trzy miesiące. I choć do końca stycznia w całym kraju wnioski złożyło niemal 26 tys. osób, wg informacji Polskiego Alarmu Smogowego umowy ostatecznie podpisało zaledwie 147.

Co po 2020?

29 maja 2018 r. Komisja Europejska ogłosiła propozycję podziału środków w ramach unijnej polityki spójności. Wynika z niej, że Polska na lata 2021-2027 dostanie blisko 23 proc. mniej niż w obowiązującej aktualnie perspektywie. Obok Czech, Węgier, Litwy, Estonii i Malty jesteśmy w gronie państw, które na nowym rozdaniu stracą najwięcej. Od samego początku wiadomo było, że nie ma co liczyć na powtórkę z rekordowej dotychczas sumy 82,5 mld euro, ale mało kto spodziewał się tak znaczącej różnicy.

Mniejszy budżet dla całego kraju oznacza również mniejsze środki na realizację RPO. Wszystko wskazuje więc na to, że w kolejnej dekadzie w polskich miastach, miasteczkach i wsiach wyrastać będzie mniej unijnych tablic. Póki co pozostaje nam obserwować działania samorządów w ramach aktualnie obowiązującego budżetu. Na wykorzystanie środków z regionalnych funduszy UE mają czas jeszcze do 2023 roku.

Przeczytaj, jak z dotacji korzystają poszczególne województwa

• dolnośląskie
• lubelskie
• lubuskie
• łódzkie
• kujawsko-pomorskie
• małopolskie
• mazowieckie
• opolskie
• podlaskie
• podkarpackie
• pomorskie
• śląskie
• świętokrzyskie
• wielkopolskie
• warmińsko-mazurskie
• zachodniopomorskie

Jak tworzyliśmy nasz raport?

Wszystkie zaprezentowane w tekstach dane pochodzą z najnowszych oficjalnych raportów dokumentujących przebieg realizacji Regionalnych Programów Wojewódzkich (wyjątkiem są tu listy projektów dla woj. mazowieckiego, łódzkiego, podlaskiego oraz pomorskiego, które otrzymaliśmy bezpośrednio z urzędów). Dodatkowo staraliśmy się potwierdzić zebrane informacje, kontaktując się z urzędami wojewódzkimi. Odpowiedź otrzymaliśmy jednak tylko w ośmiu: dolnośląskim, łódzkim, małopolskim, mazowieckim, podlaskim, opolskim, pomorskim oraz świętokrzyskim.

Dotacje sumowaliśmy według powiatów przypisanych w raportach, udostępnianych przez Urzędy Marszałkowskie, wykluczając inwestycje ogólnowojewódzkie oraz te realizowane na terenie kilku powiatów.